Το δικαίωμα στη λήθη.

Σε ορισμένους τομείς του δικαίου, η λήθη δεν θεωρείται μόνο αποδεκτή και κοινωνικά χρήσιμη αλλά και επιβεβλημένη¹. Το δικαίωμα στη λήθη (droit à l’ oubli, right to oblivion, diritto al’ oblio) αναγνωρίζεται από τη νομική επιστήμη και νομολογία στη Γαλλία², την Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες³, κυρίως στις περιπτώσεις που προσβάλλεται η ιδιωτική ζωή και τα προσωπικά δεδομένα του ατόμου (συνήθως αυτού που έχει διαπράξει κάποιο αδίκημα)⁴, σε βαθμό τέτοιο ώστε η δημοσιοποίηση να μην δικαιολογείται από κανέναν νόμιμο λόγο δημοσίου συμφέροντος ή ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης⁵.

Ειδικότερα, το δικαίωμα στη λήθη ορίζεται ως το δικαίωμα άσκησης ελέγχου επί των προσωπικών δεδομένων, ως το δικαίωμα αυτοκαθορισμού⁶ και αυτοδιαμόρφωσης και ανασυγκρότησης της ατομικής ταυτότητας⁷, καθώς και ως «το δικαίωμα να μη γίνεται αναφορά σε γεγονότα της ζωής που αφορούν το παρελθόν και δεν είναι πλέον επίκαιρα»⁸.

Η προστασία του δικαιώματος στη λήθη απασχόλησε ιδιαίτερα τη νομολογία δικαστηρίων ευρωπαϊκών κρατών τις τελευταίες δεκαετίες.

Ενδεικτικά, σε υπόθεση που εκδικάστηκε από πρωτοβάθμιο δικαστήριο στις Βρυξέλλες το 2001, ένας καταδικασμένος εγκληματίας, ο οποίος είχε εκτίσει την ποινή του, ισχυρίστηκε ότι το δικαίωμά του στη λήθη παραβιάσθηκε από τηλεοπτικά ρεπορτάζ, τα οποία αναφέρονταν στην αποφυλάκισή του, στα διαπραχθέντα από αυτόν αδικήματα, και μετέδιδαν ταυτοχρόνως εικόνες από την απόδρασή του τη δεκαετία του 1980⁹. 

Στη Γερμανία, ένας καταδικασθείς ληστής πέτυχε την ακύρωση της προγραμματισμένης τηλεοπτικής μετάδοσης ενός ντοκυμαντέρ, το οποίο απεικόνιζε με ακρίβεια τη συμμετοχή αυτού και άλλων σε ένοπλη ληστεία μίας αποθήκης πυρομαχικών του στρατού, που είχε ως συνέπεια το θάνατο τεσσάρων στρατιωτών. Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας στην απόφαση Lebach¹⁰ έκρινε ότι, η δημοσίευση στοιχείων για μία εγκληματική πράξη, μέσω της οποίας προσδιορίζεται η ταυτότητα του προσώπου που έχει καταδικασθεί για αυτή, προσβάλλει σε αυξημένο βαθμό την προσωπικότητα, καθώς στιγματίζει αρνητικά το πρόσωπο αυτό στην κοινή γνώμη διαπομπεύοντάς το. Η εν λόγω απόφαση στηρίχθηκε στο δικαίωμα ιδιωτικότητας του εγκληματία, χωρίς να κατατρέχεται από δημοσιότητα, ώστε να μπορέσει να επικεντρωθεί στην επανένταξή του στην κοινωνία, το οποίο, ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα ελευθερίας εκφράσεως των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 του γερμανικού Θεμελιώδους Νόμου. Το Δικαστήριο ασχολήθηκε με την επίλυση της συγκρούσεως του δικαιώματος της προσωπικότητας του εγκληματία με το δικαίωμα της ελευθερίας εκφράσεως του τηλεοπτικού σταθμού. Αφενός αναγνώρισε το εύλογο ενδιαφέρον του κοινού να ενημερωθεί για το έγκλημα, αφετέρου, τόνισε τη σημαντική διαφορά ανάμεσα σε ένα τελεσθέν και ένα εν εξελίξει έγκλημα. Έκρινε ότι, εάν ένα έγκλημα βρίσκεται σε εξέλιξη ή πρόκειται να διωχθεί, το κοινό έχει πραγματική ανάγκη να γνωρίζει τον επαπειλούμενο κίνδυνο και να οδηγήσει τους δράστες στη δικαιοσύνη. Τα εν εξελίξει εγκλήματα συνιστούν επιτακτικό δημόσιο συμφέρον, όπως αντιστοίχως οι ιατρικές επιδημίες ή οι δημόσιες αναταραχές μπορούν να δικαιολογήσουν κάποια επέμβαση στα ατομικά δικαιώματα. Το έγκλημα, όμως, στην υπόθεση Lebach ήταν παρελθόν και ο καταδικασθείς είχε εκτίσει ήδη την ποινή του. Το μόνο δημόσιο συμφέρον εν προκειμένω ήταν η δημοσιοποίηση ενός γεγονότος που είχε συμβεί¹¹.

Στην Ελβετία, το 1983, η Ελβετική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση (Société suisse de radiodiffusion et télévision), κατά την προετοιμασία ενός ραδιοφωνικού ντοκυμαντέρ για τη ζωή ενός δολοφόνου που καταδικάσθηκε σε θάνατο το 1939, το οποίο βασιζόταν σε δημόσια αρχεία και μαρτυρίες επιζώντων, αντιμετώπισε τις αντιδράσεις του υιού του εγκληματία, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η μετάδοση της εκπομπής θα προσέβαλε την ιδιωτική του ζωή και τη σφαίρα του απορρήτου του. Το ελβετικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο (Swiss Federal Tribunal) αναγνώρισε ότι δεν υπήρχε κανένα απόλυτο δικαίωμα στη λήθη (Vergessen) που θα μπορούσε να αποκλείσει λ.χ. την ιστορική και επιστημονική έρευνα, ωστόσο, έκρινε ότι, η φυσικώς επερχόμενη λήθη θα μπορούσε να μειωθεί ή εξαλειφθεί από τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία επαναφέρουν στη μνήμη του κοινού ορισμένα γεγονότα. Το Δικαστήριο έκρινε ακόμη ότι, η δυνατότητα πρόσβασης του κοινού σε προσωπικές πληροφορίες ανθρώπων που διέπραξαν εγκλήματα στο παρελθόν, θέτει σε κίνδυνο τη διαδικασία επανενσωμάτωσής τους στην κοινωνία και απαγόρευσε εν τέλει, τη μετάδοση του ντοκυμαντέρ¹².

Στην Ελβετία επίσης, ένας πρώην κατάδικος, ο οποίος είχε εκτίσει την ποινή του για συμμετοχή σε ένοπλη ληστεία τράπεζας και είχε επανενταχθεί στην κοινωνία, άσκησε αγωγή εναντίον ενός αρθρογράφου και του εκδότη της εφημερίδας «Journal de Genève», επικαλούμενος την προσβολή της προσωπικότητάς του από ένα άρθρο, το οποίο ανέφερε το όνομά του και τις παρελθούσες εγκληματικές του δραστηριότητες, συνδέοντάς τα με μία νέα ποινική δίκη που αφορούσε τον πρώην συνεργό του. O ενάγων ισχυρίστηκε ότι, εξαιτίας της δημοσίευσης του άρθρου και της αποκάλυψης του παρελθόντος του, δημιουργήθηκε μεγάλη πίεση στην εταιρεία όπου εργαζόταν, με αποτέλεσμα να αναγκασθεί να παραιτηθεί, στη συνέχεια να αρρωστήσει και να αδυνατεί να ανεύρει νέα εργασία, υφιστάμενος ζημία τόσο σε οικονομικό όσο και ηθικό επίπεδο. Το Δικαστήριο έκρινε ότι, ακόμη και αν η πληροφόρηση του κοινού για τις δραστηριότητες των εγκληματιών στο παρελθόν δικαιολογούσε τη δημοσίευση, σε κάθε περίπτωση, δεν θα έπρεπε να αναφέρεται το όνομα του εγκληματία, διότι τούτο έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο της Πολιτείας για επανένταξη στην κοινωνία των προσώπων με εγκληματικό παρελθόν. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εφημερίδα παραβίασε το δικαίωμα στη λήθη του πρώην εγκληματία, αναγνωρίζοντας ότι η δημοσιοποίηση του ονόματος ενός επανενταχθέντος πρώην εγκληματία σε συνάρτηση με τα αδικήματα που διέπραξε στο παρελθόν επιτρέπεται μόνο όταν δικαιολογείται από τις τρέχουσες περιστάσεις και για την προστασία του κοινωνικού συνόλου¹³.

Το 2006, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α.) με την απόφαση Segerstedt-Wiberg and others v. Sweden¹⁴ (αριθμ. αίτησης 62332/00) έκρινε ότι η συνεχιζόμενη διατήρηση φακέλων πολιτικά αντιφρονούντων από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου από τις μυστικές υπηρεσίες αποτελούσε δυσανάλογο περιορισμό του δικαιώματος στον ιδιωτικό βίο, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι δεν συντρέχουν ιδιάζοντες λόγοι που να τεκμηριώνουν την ανάγκη διατηρήσεως των αρχείων¹⁵.

Το ίδιο έτος, το Ε.Δ.Δ.Α., στην υπόθεση Österreichischer Rundfunk v. Austria¹⁶ (αριθμ. αίτησης 57597/00), έκρινε ότι η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Αυστρίας, με την οποία απαγορεύθηκε η δημοσίευση πληροφοριών για στέλεχος νεοναζιστικού κόμματος που είχε απολυθεί υφ’ όρον, παραβίασε τη διάταξη του άρθρου 10 της Ε.Σ.Δ.Α. που κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης. Το Ε.Δ.Δ.Α. έκρινε ότι, ναι μεν τα εθνικά δικαστήρια έλαβαν υπόψη το γεγονός ότι παρήλθε μεγάλο χρονικό διάστημα από την καταδίκη του ως άνω προσώπου, ωστόσο, δεν έλαβαν υπόψη την πρόσφατη αποφυλάκιση και τη βαρύτητα του εγκλήματος, καθώς και ότι το ρεπορτάζ ήταν πλήρες και ορθό. Το Δικαστήριο δηλαδή, αναγνώρισε ότι το δικαίωμα στη λήθη υποχωρεί όταν υπάρχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση¹⁷.,0-121

Σε πλήρη αντίθεση με την προστασία που απολαμβάνει το δικαίωμα στη λήθη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, στις Η.Π.Α., το εν λόγω δικαίωμα δεν προστατεύεται¹⁸. Σύμφωνα με την Πρώτη Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος «Το Κογκρέσσο δεν θα θεσπίζει κανένα νόμο... ο οποίος θα περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης, ή του τύπου». Τα μέσα και ο Τύπος συγκεκριμένα, έχουν δηλαδή το συνταγματικό δικαίωμα να δημοσιοποιούν πληροφορίες, για όσο είναι αυτές νομικά διαθέσιμες, χωρίς την υποχρέωση σεβασμού του παρελθόντος ανθρώπων που διέπραξαν αδίκημα. Κατά το αμερικανικό Σύνταγμα, τα συνταγματικά δικαιώματα δεν μπορούν να σταθμιστούν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα, η ελευθερία του λόγου και της ενημέρωσης να μην μπορεί να σταθμιστεί με τη συνταγματική επιταγή του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής.

Στην υπόθεση Cox Broadcasting Corp. v. Cohn¹⁹, το Ανώτατο Δικαστήριο (Supreme Court) των Η.Π.Α. έκρινε ως ασύμβατo με την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος, το νόμο της πολιτείας της Τζώρτζια, σύμφωνα με τον οποίο, τα Μ.Μ.Ε. ευθύνονταν για τη δημοσιοποίηση πληροφοριών που περιέχονταν σε δημόσιο αρχείο. Συγκεκριμένα, ο πατέρας ενός αποβιώσαντος θύματος βιασμού στράφηκε εναντίον του ειδησεογραφικού ομίλου Cox, διότι το τελευταίο είχε δημοσιοποιήσει το όνομα της κόρης του κατά την ειδησεογραφική κάλυψη της δίκης. To Ανώτατο Δικαστήριο μολονότι αναγνώρισε ότι, στην πολιτεία της Τζώρτζια υφίσταται αδίκημα που αφορά την αποκάλυψη στο κοινό προσωπικών πληροφοριών και το οποίο θεμελιώνει ευθύνη των Μ.Μ.Ε., ακόμη κι αν οι πληροφορίες είναι αληθείς, υπό την προϋπόθεση ότι προσβάλλεται η προσωπικότητα του ατόμου, έκρινε εν τέλει ότι, οι πληροφορίες για την ταυτότητα του θύματος ενδιέφεραν την κοινή γνώμη και λήφθηκαν από διαθέσιμα στο κοινό δικαστικά έγγραφα, μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν ενδεχόμενη προσβολή της ιδιωτικότητας του ατόμου από την αποκάλυψη.

Παραπομπές

[1] Graux H./Ausloos J./Valcke P., The Right to be Forgotten in the Internet Era, ICRI Working Paper 11/2012, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://ssrn.com/abstract=2174..., σελ. 3.

[2] Η Γαλλία υπήρξε πρωτοπόρος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων θεσπίζοντας τον υπ’ αριθμ. 78-17 της 6ης Ιανουαρίου 1978 νόμο (Loi n° 78-17 du 6 janvier 1978 relative à l’ informatique, aux fichiers et aux libertés), όπως τροποποιήθηκε το 2017 (διαθέσιμος στην ηλ. διεύθυνση https://www.cnil.fr/fr/loi-78-...). Οι δύο σχετικές με το δικαίωμα στη λήθη διατάξεις είναι αυτές των άρθρων 38 και 40, οι οποίες προβλέπουν αντιστοίχως το δικαίωμα εναντίωσης στην επεξεργασία δεδομένων για νόμιμους σκοπούς και το δικαίωμα κάθε ατόμου να ζητήσει τη διαγραφή ή τη διόρθωση δεδομένων που δεν είναι πλέον επίκαιρα, είναι ημιτελή ή η επεξεργασία τους δε γίνεται για νόμιμο λόγο.

[3] Bernal P.A., “A Right to Delete?”, European Journal of Law and Technology, Vol. 2, No. 2, 2011, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ejlt.org/article/view/7.... Το δικαίωμα στη λήθη εμφανίστηκε πρώτη φορά σε νόμο της Σουηδίας το έτος 1973, βλ. Averna L./Huyghues-Beaufond C., Le droit à l’ oubli numérique, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://www.e-juristes.org/wp-c.... Αντίθετα, στο βρετανικό δίκαιο (Data Protection Act 1998) δεν αναγνωρίζεται δικαίωμα στη λήθη αλλά προστατεύεται η ταυτότητα του ατόμου και τα προσωπικά του δεδομένα, βλ. Mayes T., We have no right to be forgotten online, The Guardian (18-3-2011), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://www.theguardian.com/co....

[4] Rosen J., The right to be forgotten (Φεβρουάριος 2012), Stanford Law Review, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://www.stanfordlawreview.....

[5] Graux H./Ausloos J./Valcke P., The Right to be Forgotten in the Internet Era, ICRI Working Paper 11/2012, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://ssrn.com/abstract=2174..., σελ. 4-5. Για την έννοια του «δικαιολογημένου συμφέροντος» βλ. Καράκωστα Ι., Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα (2005), σελ. 284 επ.

[6] Γκαγκάτση Α., Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη στη διεθνή έννομη τάξη (2014), διπλωματική εργασία, διαθέσιμη στην ηλ. διεύθυνση http://ikee.lib.auth.gr/record..., σελ. 10.

[7] Το δικαίωμα στην ταυτότητα συνίσταται στην αναγνώριση της μοναδικότητας του ατόμου και αφορά στη μετάδοση πληροφοριών και προσωπικών γεγονότων (αληθών ή ψευδών) που είναι ικανά να δημιουργήσουν εσφαλμένη αντίληψη για το άτομο. Βλ. Andrade N., Oblivion: The Right to Be Different … from Oneself Reproposing the Right to Be Forgotten, “VII International Conference on Internet, Law & Politics. Net Neutrality and other challenges for the future of the Internet” [monograph online], IDP, Revista de Internet, Derecho y Política No. 13, pp. 122-137, Universitat Oberta de Catalunya (Φεβρουάριος 2012), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://www.raco.cat/index.php/..., σελ. 126. Για το δικαίωμα στην ψηφιακή ταυτότητα βλ. Γκαγκάτση Α., Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη στη διεθνή έννομη τάξη (2014), διπλωματική εργασία, διαθέσιμη στην ηλ. διεύθυνση http://ikee.lib.auth.gr/record..., σελ. 10, 18-19 και αναλυτ. Monteleone S., Privacy and Data Protection at the time of Facial Recognition: towards a new right to Digital Identity?, European Journal of Law and Technology Vol. 3 No. 3, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ejlt.org/article/view/1.... Sullivan C., Digital Identity: An Emergent Legal Concept, University of Adelaide Press (2011), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://www.oapen.org/search?id....

[8] Ιγγλεζάκης Ι., Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του, σελ. 76-77. Μήτρου Λ., Η δημοσιότητα της κύρωσης ή η κύρωση της δημοσιότητας, 2012, σελ. 159. Βλ. και Andrade N., Oblivion: The Right to Be Different … from Oneself Reproposing the Right to Be Forgotten, “VII International Conference on Internet, Law & Politics. Net Neutrality and other challenges for the future of the Internet” [monograph online], IDP, Revista de Internet, Derecho y Política No. 13, pp. 122-137, Universitat Oberta de Catalunya (Φεβρουάριος 2012), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://www.raco.cat/index.php/..., σελ. 123. Werro F., The Right to Inform v. the Right to be Forgotten: A Transatlantic Clash (Mάιος 2009), Haftungsrecht Im Dritten Millenium = Liability In The Third Millenium, pp. 285-300 (Aurelia Colombi Ciacchi, Christine Godt, Peter Rott & Leslie Jane Smith eds., Baden- Baden, F.R.G.: Nomos 2009), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=14013..., σελ. 285, ο οποίος ορίζει το δικαίωμα στη λήθη ως το δικαίωμα του ατόμου, μετά την πάροδο συγκεκριμένου χρόνου, να αποκλείει οποιονδήποτε από το να τον ταυτοποιεί σε σχέση με το εγκληματικό του παρελθόν.

[9] Graux H./Ausloos J./Valcke P., The Right to be Forgotten in the Internet Era, ICRI Working Paper 11/2012, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://ssrn.com/abstract=2174..., σελ. 4.

[10] Βλ. BVerfGE 35.202 Federal Constitutional Court (First Division).

[11] Παναγοπούλου – Κουτνατζή Φ., H εξέλιξη του δικαιώματος στη λήθη (περί λήθης της λήθης;), ΕφημΔΔ 2016.714-728(714-715).

[12] Το κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://servat.unibe.ch/dfr/c21.... Βλ. επίσης Graux H./Ausloos J./Valcke P., The Right to be Forgotten in the Internet Era, ICRI Working Paper 11/2012, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://ssrn.com/abstract=2174..., σελ. 4. Werro F., The Right to Inform v. the Right to be Forgotten: A Transatlantic Clash (Mάιος 2009), Haftungsrecht Im Dritten Millenium = Liability In The Third Millenium, pp. 285-300 (Aurelia Colombi Ciacchi, Christine Godt, Peter Rott & Leslie Jane Smith eds., Baden- Baden, F.R.G.: Nomos 2009), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=14013..., σελ. 290.

[13] Weber R., The Right to Be Forgotten: More Than a Pandora’s Box?, 2 (2011), JIPITEC pp. 120-130, para.1, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://www.jipitec.eu/issues/j..., σελ. 121. Werro F., The Right to Inform v. the Right to be Forgotten: A Transatlantic Clash (Mάιος 2009), Haftungsrecht Im Dritten Millenium = Liability In The Third Millenium, pp. 285-300 (Aurelia Colombi Ciacchi, Christine Godt, Peter Rott & Leslie Jane Smith eds., Baden - Baden, F.R.G.: Nomos 2009), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=14013..., σελ. 290-291.

[14] Το κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://www.legal-tools.org/do....

[15] Βλ. ομοίως την από 4-12-2008 απόφαση Ε.Δ.Δ.Α., S. and Marper v. Ηνωμένου Βασιλείου (υποθέσεις 30562/04 και 30566/04), διαθέσιμη στην ηλ. διεύθυνση http://hudoc.echr.coe.int/eng#{"tabview":["document"],"itemid":["001-90051"]}, σύμφωνα με την οποία η διατήρηση προσωπικών δεδομένων (δακτυλικών αποτυπωμάτων, προφίλ DNA και βιολογικού υλικού κλπ) κάθε υπόπτου αδιακρίτως, χωρίς χρονικό όριο και με περιορισμένη δυνατότητα των αθωωθέντων να ζητήσουν τη διαγραφή τους, συνιστά δυσανάλογη επέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής των προσφευγόντων και παραβιάζει το άρθρο 8 της Ε.Σ.Δ.Α.. Βλ. επίσης Παναγοπούλου – Κουτνατζή Φ., H εξέλιξη του δικαιώματος στη λήθη (περί λήθης της λήθης;), ΕφημΔΔ 2016.714-728(715), η οποία επισημαίνει ότι «η γενικότερη θέση του ΕΔΔΑ είναι κατά οριζοντίων μέτρων παρακολουθήσεως που καταργούν κάθε μέτρα αναλογικότητας, παρά το περιθώριο εκτιμήσεως που αναγνωρίζεται σε κάθε κράτος».

[16] Το κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://hudoc.echr.coe.int/eng#... RUNDFUNK v. AUSTRIA\""],"documentcollectionid2":["DECGRANDCHAMBER","ADMISSIBILITY","ADMISSIBILITYCOM"],"itemid":["001-23942"]}.

[17] Ιγγλεζάκης Ι., Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του, σελ. 78.

[18] Για τη σχετική νομοθεσία και παραδείγματα από την αμερικανική νομολογία βλ. Γκαγκάτση Α., Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη στη διεθνή έννομη τάξη (2014), διπλωματική εργασία, διαθέσιμη στην ηλ. διεύθυνση http://ikee.lib.auth.gr/record..., σελ. 61 επ.. Bennett S., The “Right to Be Forgotten”: Reconciling EU and US Perspectives, 30 Berkeley J. Int’l Law. 161 (2012), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://scholarship.law.berkele.... Βλ. επίσης Τάσση Σ., Η ιδιωτικότητα ως πεδίο εμπορικής διαμάχης ΕΕ και ΗΠΑ, ΔiΜΕΕ 2013.46-54(53). Werro F., The Right to Inform v. the Right to be Forgotten: A Transatlantic Clash (Mάιος 2009), Haftungsrecht Im Dritten Millenium = Liability In The Third Millenium, pp. 285-300 (Aurelia Colombi Ciacchi, Christine Godt, Peter Rott & Leslie Jane Smith eds., Baden-Baden, F.R.G.: Nomos 2009), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=14013..., σελ. 286 επ., ο οποίος αναφέρεται στο δικαίωμα στη λήθη στο ελβετικό δίκαιο, συγκρίνοντάς το με το αμερικανικό. Koops B.-J., Forgetting Footprints, Shunning Shadows: A Critical Analysis of the “Right to Be Forgotten” in Big Data Practice (20 Δεκεμβρίου 2011), SCRIPTed, Vol. 8, No. 3, pp. 229-256, 2011, Tilburg Law School Research Paper No. 08/2012, διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://ssrn.com/abstract=1986... ή http://dx.doi.org/10.2139/ssrn..., σελ. 5. Stupariu I., Defining the right to be forgotten. A comparative analysis between the EU and the US (2015).

[19] Το κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση https://supreme.justia.com/cas.... Βλ. επίσης Werro F., The Right to Inform v. the Right to be Forgotten: A Transatlantic Clash (Mάιος 2009), Haftungsrecht Im Dritten Millenium = Liability In The Third Millenium, pp. 285-300 (Aurelia Colombi Ciacchi, Christine Godt, Peter Rott & Leslie Jane Smith eds., Baden- Baden, F.R.G.: Nomos 2009), διαθέσιμο στην ηλ. διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=14013..., σελ. 293.